کد مطلب:179608 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:256
صحیفه سجادیه مفتاح الانس یا بهترین مأنوس
با مراجعه و دقت در ادعیه بلند و عرفانی این معراج السعادة و مفتاح الانس و الجنة درمی یابیم كه آن امام عارفان و پیشوای سالكان و زینت عابدان، دل انگیزترین گفتگوها و مناجات را با حضرت دوست دارد، كه همه ی آن آثار و بركات یاد شده را به بهترین وجه به همراه می آورد.
آن مظهر رحمت رحیمیه الهی، گاهی در طلب رحمت بر رسول خدا (ص) و حمله عرش و فرشتگان مقرب و نیز پیروان پیمبران و مصدقین ایشان دست به دعا برمی دارد و زمانی درباره خود و پدر و مادر و فرزندانش (صلوات الله علیهم اجمعین) فرجام نیك را طلب می كند، و در عین حال از همسایگان و دوستانش و مرزداران نیز غافل نمی شود و در دفع مكر دشمنان و رد قهر و غلبه بر ایشان از خدای متعال كمك می طلبد.
آن امام الخاشعین در مقام التجاء، خوف، خشیت و تذلل به پیشگاه خدای عزوجل تضرع و زاری می كند و با اظهار ترس از خدا، در مقام اعتراف به گناه، توبه و انابه و طلب عفو از عیوب خود، اشتیاق خود را به آمرزش الهی نشان می دهد و چون شیطان را بیاد می آورد، از او و دشمنی و مكر او، به خدا پناه می برد.
نیایش های آن بزرگوار در هنگام صبح و شام، پس از انجام نماز شب، هنگام ختم قرآن، هنگام نگاه كردن به ماه نو و در استقبال از ماه مبارك رمضان و در وداع ماه مبارك رمضان و اعیاد فطر و اضحی و جمعه و روز عرفه، چه عاشقانه و عارفانه است.
نیایش های آن حضرت در هنگامی كه امر مهمی برایش رخ می داد، یا حادثه ای بر او نازل می شد، و نیز در هنگام اندوه و یا وقتی كه ستمی به او می رسید یا از ستمگران كاری كه خوش نمی داشت می دید و به طور كلی در ناملایمات و یا هنگامی كه خطری از او می گذشت، چه زیبا و پند آموز است.
آن مقتدای سالكان به هنگام سختی و مشقت و فروبستگی كارها و هنگامی كه بیمار می شد یا گرفتاری بر او وارد می گشت با خدا راز و نیاز می كند و چون كاری او را اندوهگین می ساخت و خطاها او را پریشان می كرد و زمانی كه كسی را به رسوائی گناه گرفتار می دید به معبود خود پناه می آورد و حتی در عافیت نیز از خدای خود غافل نبود و شكر بر آن را، از خدا طلب می كرد و به تقصیر از اداء شكر اعتراف می نمود.
حضرت سیدالساجدین در برخی از دعاهای صحیفه سجادیه با نیایش به درگاه خدا، از اخلاق ناستوده و كردارهای ناپسندیده به خدا پناه می برد و در طلب اخلاق ستوده و افعال پسندیده از او یاری می جوید و با اعتذار از تبعیت بندگان و از تقصیر در حقوقشان، آزادی آنان را از آتش دوزخ می طلبد و هنگامی كه خبر مرگ كسی را می شنود یا از مرگ یاد می كند، در طلب عفو و رحمت اصرار می نماید.
دعاهای آن حضرت در مقام رضا و در آن هنگام كه به دنیاداران می نگریست و زمانی كه ابر و برق را نظاره می كرد و بانگ رعد را می شنید و هنگام قحطی و خشكسالی و در وقتی كه روزی بر او تنگ می شد و همچنین نیایش های آن بزرگوار در طلب گشایش اندوه ها و در كمك بر پرداختن قرض و در ذكر و طلب خیر و در طلب پرده پوشی و نگهداری، همه و همه، برخواسته از عشق سوزان بنده ای عاشق با معشوق خود بود و چه انسان ساز است این مناجات و چه آثار و بركاتی كه این نیایش ها به همراه دارد. [1] .
به همین جهت آن پیر روشن ضمیر و عارف طریقت و عامل شریعت در بیانات روشنگرانه خود در لزوم توجه به چنین كتاب هایی می فرماید:
«همین كتاب های ادعیه انسان را آرام می سازد. وقتی یك انسانی آدم شد، به همه مسائل اسلامی و انسانی عمل می كند و برای خدا یا زراعت می كند یا تجارت و یا كار دیگر و برای خدا جنگ. همه جنگ هائی كه در مقابل كفار و ستمگرها شده از اصحاب توحید و از این دعاخوان ها بوده است. آنهایی كه در ركاب رسول خدا (ص) و در ركاب امیرالمؤمنین (ع) بودند اكثرا اهل دعا و عبادت زیاد بودند.
كسانی كه از كتب ادعیه انتقاد می كنند، برای آن است كه جاهلند و نمی دانند كه این كتب ادعیه چطور انسان را می سازد. نمی دانند این دعاهایی كه از ائمه ما وارد شده است مثل مناجات شعبانیه، دعای كمیل، دعای عرفه حضرت سیدالشهداء، دعای سمات و... چه جور انسان را درست می كند. همان كسی كه دعای شعبانیه را می خواند شمشیر هم می كشد و با كفار جنگ می كند.» [2] .
همچنین این كارشناس بزرگ معارف الهی می فرماید:
«آن قدر معارف در ادعیه ی ائمه (ع) هست و مردم را از آن دارند جدا می كنند، آن قدر معارف در ادعیه هست كه احصاء نمی توان كرد. ادعیه، شارح قرآن هستند. مردم را نباید از دعا جدا كرد. نباید گفت: حالا كه ما قرآن را می خواهیم بخوانیم پس دعا را نباید خواند. خیر، مردم باید با دعا به خدا انس پیدا كنند. آنهایی كه انس به خدا دارند و دنیا پیش آنها این طور جلوه ندارد، كسانی هستند كه برای خودشان ارزش قائل نیستند، برای خدا مشغول به كار می شوند. آنهایی كه شمشیر زدند برای خدا، همان ها هستند كه همین ادعیه را خواندند و همین حالات را داشتند. آنها بودند كه برای خدا شمشیر می زدند. نباید مردم را از این بركاتی كه هست جدا كرد. قرآن و دعا از هم جدا نیستند همان طور كه پیامبر هم از قرآن جدا نیست. ادعیه و قرآن همه با هم اند و نباید از این بركات مردم را دور كرد. باید مردم را به این سفره ی پهن الهی كه قرآن و سنت و ادعیه باشد، دعوت كرد تا هر كس به اندازه ی خودش استفاده بكند.» [3] .
عارف معاصر جامع معقول و منقول آیت الله حسن زاده ی آملی (حفظه الله تعالی) نیز می فرمایند:
«دعا كلید عطا و وسیله ی قرب الی الله، كوبه ی (زنگ) در رحمت رحیمیه و سبب فتوح بركات، توشه ی سالكان حرم كبریایی، سیر شهودی و كشف وجودی اهل كمال و بهترین رابطه ی انسان با خدای متعال، معراج عروج نفس ناطقه، رفرف پرواز، یاد دوست در دل راندن و نام او به زبان آوردن و در خلوت با او جشن ساختن و در وحدت با او نجوی گفتن و شیرین زبانی كردن است.» [4] .
استاد مرتضی مطهری (ره) نیز پیرامون اهمیت دعا از دیدگاه اولیاء الهی می گوید:
«اولیاء خدا هیچ چیزی را به اندازه دعا خوش نداشتند همه خواهش ها و آرزوهای دل خود را با محبوب واقعی در میان می گذاشتند و بیش از آن اندازه كه به مطلوب های خود اهمیت می دادند به خود طلب و راز و نیاز اهمیت می دادند و هیچ گونه احساس خستگی و ملامت نمی كردند.» [5] .
دكتر «آلكسیس كارل» نیز بیان زیبایی درباره ی دعا دارد. وی می گوید:
«دعا و نیایش پرواز روح به سوی خداست و یا حالت پرستش عاشقانه ای نسبت به آن مبدئی است كه معجزه حیات از او سر زده است. نیایش نمودار كوشش انسان است برای ارتباط با آن وجود نامرئی آفریدگار، همه هستی، عقل كل، قدرت مطلق و خیر مطلق.» [6] .
همچنین وی در بیان دیگری در باب اهمیت و لزوم دعا می گوید:
«انسان هم چنان كه به آب و اكسیژن نیازمند است به خدا نیز محتاج است. احساسی عرفانی در ردیف قدرت مكاشفه، احساس اخلاقی احساس جمال و نور عقل به شخصیت بشری شكفتگی و انبساط پرمعنا و كاملی می بخشند... نیمی از روح عقل است و نیم دیگرش احساس است. ما باید هم زیبایی دانش را دوست بداریم و هم زیبایی خدا را.» [7] .
آدمی جدی ترین و پاك ترین حالات خود را فقط در مناجات و دعا با خداوند پیدا می كند زیرا انسان به یقین می داند كه نمی تواند چیزی را از او مخفی كند. پس او همه افكار كوچك و بزرگش و زشت و زیبایش را به خوبی می داند. و این بدین علت است كه آدمی خودش را در مقابل فهیم ترین و مهربان ترین موجودات احساس می كند. و چه محروم اند كسانی كه از این باب رحمت دورند و این دوری مایه تباهی و سیاهی زندگی آنها و جامعه ای است كه در آن زندگی می كنند.
آلكسیس كارل می گوید:
«اجتماعاتی كه احتیاج به نیایش را در خود كشته اند معمولا از فساد و زوال مصون نخواهند بود. این از آن جهت است كه متمدنین بی ایمان نیز همچون مردم دیندار وظیفه دارند كه به مسئله رشد همه فعالیت های باطنی و درونی خود كه لازمه یك وجود انسانی است دلبستگی پیدا كنند.» [8] .
بنابر آنچه بیان شد لزوم انس با صحیفه ی سجادیه در كنار سایر كتب دعا روشن و واضح می شود.
آن مظهر رحمت رحیمیه الهی، گاهی در طلب رحمت بر رسول خدا (ص) و حمله عرش و فرشتگان مقرب و نیز پیروان پیمبران و مصدقین ایشان دست به دعا برمی دارد و زمانی درباره خود و پدر و مادر و فرزندانش (صلوات الله علیهم اجمعین) فرجام نیك را طلب می كند، و در عین حال از همسایگان و دوستانش و مرزداران نیز غافل نمی شود و در دفع مكر دشمنان و رد قهر و غلبه بر ایشان از خدای متعال كمك می طلبد.
آن امام الخاشعین در مقام التجاء، خوف، خشیت و تذلل به پیشگاه خدای عزوجل تضرع و زاری می كند و با اظهار ترس از خدا، در مقام اعتراف به گناه، توبه و انابه و طلب عفو از عیوب خود، اشتیاق خود را به آمرزش الهی نشان می دهد و چون شیطان را بیاد می آورد، از او و دشمنی و مكر او، به خدا پناه می برد.
نیایش های آن بزرگوار در هنگام صبح و شام، پس از انجام نماز شب، هنگام ختم قرآن، هنگام نگاه كردن به ماه نو و در استقبال از ماه مبارك رمضان و در وداع ماه مبارك رمضان و اعیاد فطر و اضحی و جمعه و روز عرفه، چه عاشقانه و عارفانه است.
نیایش های آن حضرت در هنگامی كه امر مهمی برایش رخ می داد، یا حادثه ای بر او نازل می شد، و نیز در هنگام اندوه و یا وقتی كه ستمی به او می رسید یا از ستمگران كاری كه خوش نمی داشت می دید و به طور كلی در ناملایمات و یا هنگامی كه خطری از او می گذشت، چه زیبا و پند آموز است.
آن مقتدای سالكان به هنگام سختی و مشقت و فروبستگی كارها و هنگامی كه بیمار می شد یا گرفتاری بر او وارد می گشت با خدا راز و نیاز می كند و چون كاری او را اندوهگین می ساخت و خطاها او را پریشان می كرد و زمانی كه كسی را به رسوائی گناه گرفتار می دید به معبود خود پناه می آورد و حتی در عافیت نیز از خدای خود غافل نبود و شكر بر آن را، از خدا طلب می كرد و به تقصیر از اداء شكر اعتراف می نمود.
حضرت سیدالساجدین در برخی از دعاهای صحیفه سجادیه با نیایش به درگاه خدا، از اخلاق ناستوده و كردارهای ناپسندیده به خدا پناه می برد و در طلب اخلاق ستوده و افعال پسندیده از او یاری می جوید و با اعتذار از تبعیت بندگان و از تقصیر در حقوقشان، آزادی آنان را از آتش دوزخ می طلبد و هنگامی كه خبر مرگ كسی را می شنود یا از مرگ یاد می كند، در طلب عفو و رحمت اصرار می نماید.
دعاهای آن حضرت در مقام رضا و در آن هنگام كه به دنیاداران می نگریست و زمانی كه ابر و برق را نظاره می كرد و بانگ رعد را می شنید و هنگام قحطی و خشكسالی و در وقتی كه روزی بر او تنگ می شد و همچنین نیایش های آن بزرگوار در طلب گشایش اندوه ها و در كمك بر پرداختن قرض و در ذكر و طلب خیر و در طلب پرده پوشی و نگهداری، همه و همه، برخواسته از عشق سوزان بنده ای عاشق با معشوق خود بود و چه انسان ساز است این مناجات و چه آثار و بركاتی كه این نیایش ها به همراه دارد. [1] .
به همین جهت آن پیر روشن ضمیر و عارف طریقت و عامل شریعت در بیانات روشنگرانه خود در لزوم توجه به چنین كتاب هایی می فرماید:
«همین كتاب های ادعیه انسان را آرام می سازد. وقتی یك انسانی آدم شد، به همه مسائل اسلامی و انسانی عمل می كند و برای خدا یا زراعت می كند یا تجارت و یا كار دیگر و برای خدا جنگ. همه جنگ هائی كه در مقابل كفار و ستمگرها شده از اصحاب توحید و از این دعاخوان ها بوده است. آنهایی كه در ركاب رسول خدا (ص) و در ركاب امیرالمؤمنین (ع) بودند اكثرا اهل دعا و عبادت زیاد بودند.
كسانی كه از كتب ادعیه انتقاد می كنند، برای آن است كه جاهلند و نمی دانند كه این كتب ادعیه چطور انسان را می سازد. نمی دانند این دعاهایی كه از ائمه ما وارد شده است مثل مناجات شعبانیه، دعای كمیل، دعای عرفه حضرت سیدالشهداء، دعای سمات و... چه جور انسان را درست می كند. همان كسی كه دعای شعبانیه را می خواند شمشیر هم می كشد و با كفار جنگ می كند.» [2] .
همچنین این كارشناس بزرگ معارف الهی می فرماید:
«آن قدر معارف در ادعیه ی ائمه (ع) هست و مردم را از آن دارند جدا می كنند، آن قدر معارف در ادعیه هست كه احصاء نمی توان كرد. ادعیه، شارح قرآن هستند. مردم را نباید از دعا جدا كرد. نباید گفت: حالا كه ما قرآن را می خواهیم بخوانیم پس دعا را نباید خواند. خیر، مردم باید با دعا به خدا انس پیدا كنند. آنهایی كه انس به خدا دارند و دنیا پیش آنها این طور جلوه ندارد، كسانی هستند كه برای خودشان ارزش قائل نیستند، برای خدا مشغول به كار می شوند. آنهایی كه شمشیر زدند برای خدا، همان ها هستند كه همین ادعیه را خواندند و همین حالات را داشتند. آنها بودند كه برای خدا شمشیر می زدند. نباید مردم را از این بركاتی كه هست جدا كرد. قرآن و دعا از هم جدا نیستند همان طور كه پیامبر هم از قرآن جدا نیست. ادعیه و قرآن همه با هم اند و نباید از این بركات مردم را دور كرد. باید مردم را به این سفره ی پهن الهی كه قرآن و سنت و ادعیه باشد، دعوت كرد تا هر كس به اندازه ی خودش استفاده بكند.» [3] .
عارف معاصر جامع معقول و منقول آیت الله حسن زاده ی آملی (حفظه الله تعالی) نیز می فرمایند:
«دعا كلید عطا و وسیله ی قرب الی الله، كوبه ی (زنگ) در رحمت رحیمیه و سبب فتوح بركات، توشه ی سالكان حرم كبریایی، سیر شهودی و كشف وجودی اهل كمال و بهترین رابطه ی انسان با خدای متعال، معراج عروج نفس ناطقه، رفرف پرواز، یاد دوست در دل راندن و نام او به زبان آوردن و در خلوت با او جشن ساختن و در وحدت با او نجوی گفتن و شیرین زبانی كردن است.» [4] .
استاد مرتضی مطهری (ره) نیز پیرامون اهمیت دعا از دیدگاه اولیاء الهی می گوید:
«اولیاء خدا هیچ چیزی را به اندازه دعا خوش نداشتند همه خواهش ها و آرزوهای دل خود را با محبوب واقعی در میان می گذاشتند و بیش از آن اندازه كه به مطلوب های خود اهمیت می دادند به خود طلب و راز و نیاز اهمیت می دادند و هیچ گونه احساس خستگی و ملامت نمی كردند.» [5] .
دكتر «آلكسیس كارل» نیز بیان زیبایی درباره ی دعا دارد. وی می گوید:
«دعا و نیایش پرواز روح به سوی خداست و یا حالت پرستش عاشقانه ای نسبت به آن مبدئی است كه معجزه حیات از او سر زده است. نیایش نمودار كوشش انسان است برای ارتباط با آن وجود نامرئی آفریدگار، همه هستی، عقل كل، قدرت مطلق و خیر مطلق.» [6] .
همچنین وی در بیان دیگری در باب اهمیت و لزوم دعا می گوید:
«انسان هم چنان كه به آب و اكسیژن نیازمند است به خدا نیز محتاج است. احساسی عرفانی در ردیف قدرت مكاشفه، احساس اخلاقی احساس جمال و نور عقل به شخصیت بشری شكفتگی و انبساط پرمعنا و كاملی می بخشند... نیمی از روح عقل است و نیم دیگرش احساس است. ما باید هم زیبایی دانش را دوست بداریم و هم زیبایی خدا را.» [7] .
آدمی جدی ترین و پاك ترین حالات خود را فقط در مناجات و دعا با خداوند پیدا می كند زیرا انسان به یقین می داند كه نمی تواند چیزی را از او مخفی كند. پس او همه افكار كوچك و بزرگش و زشت و زیبایش را به خوبی می داند. و این بدین علت است كه آدمی خودش را در مقابل فهیم ترین و مهربان ترین موجودات احساس می كند. و چه محروم اند كسانی كه از این باب رحمت دورند و این دوری مایه تباهی و سیاهی زندگی آنها و جامعه ای است كه در آن زندگی می كنند.
آلكسیس كارل می گوید:
«اجتماعاتی كه احتیاج به نیایش را در خود كشته اند معمولا از فساد و زوال مصون نخواهند بود. این از آن جهت است كه متمدنین بی ایمان نیز همچون مردم دیندار وظیفه دارند كه به مسئله رشد همه فعالیت های باطنی و درونی خود كه لازمه یك وجود انسانی است دلبستگی پیدا كنند.» [8] .
بنابر آنچه بیان شد لزوم انس با صحیفه ی سجادیه در كنار سایر كتب دعا روشن و واضح می شود.
[1] ر. ك عناوين ادعيه صحيفه سجاديه.
[2] سيماي فرزانگان / ص 209.
[3] تفسير سوره ي مباركه حمد / ص 192.
[4] رساله نور علي نور / ص 9.
[5] بيست گفتار / ص 286.
[6] نيايش / ص 41.
[7] نيايش / ص 67.
[8] همان / ص 57.